12 Ocak 1920'de toplanan Meclis-i Mebusan, 28 Ocak 1920
tarihindeki gizli oturumunda "Ahd-i Milli" olarak Misak-ı Milli
kararlarını almış ve kararlar bütün mebuslar tarafından imzalanmıştı. 17 Şubat
1920 tarihli oturumunda da basında yayınlanması ve bütün yabancı parlamentolara
bildirilmesi kararlaştırıldı. 15 Mart'ta, İstanbul'daki İtilaf kuvvetleri 150
Türk aydınını yakalatmış ve ertesi gün de şehir fiilen ve resmen askeri işgale
maruz kalmıştı.
18 Mart 1920'de İngilizler, meclisin etrafını makineli
tüfeklerle sararak, toplantı halinde bulunan milletvekillerinden bazılarını
tutuklayarak ve sürükleyerek götürdüler. Bunun üzerine milletvekilleri meclisin
çalışma süresini ertelediler. Böylece, son Osmanlı Meclis-i Mebusanı düşman
süngüsü altında zorla kapatıldı.
Bu işgali, fedakar bir telgraf memuru Manastırlı Hamdi
Efendi vasıtasıyla öğrenen Mustafa Kemal Paşa, derhal bu hareketi protesto
ederek, bu işgalin haksız ve hükümsüz olduğunu bütün dünyaya beyan etti. Bu
arada, Eskişehir ve Afyonkarahisar'daki yabancı birlikler, silahları ellerinden
alınarak, bulundukları yerlerden uzaklaştırıldı. Geyve-Ulukışla yakınlarındaki
demiryolları işgal kuvvetlerinin ilerlemelerini zorlaştırmak için bozuldu.
Anadolu'da bulunan yabancı subaylar tutuklandı.
Ankara'da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin açılması
belirlendi. Kurucu Meclis olarak çalışması düşünülen bu meclisi, Mustafa Kemal,
halkın yadırgamaması için "olağanüstü yetkilere sahip bir meclis"
olarak takdim etti. Kurucu Meclis ve seçimlerle ilgili 19 Mart 1920'de bir
bildiri yayınladı. Seçimlerin yapılması için yayınlanan bu bildiri uyarınca,
yurdun her yerinde seçimler yapıldı. Bolu Düzce, Hendek bölgesinde başlayan ve
Nallıhan, Beypazarı çevresine sıçrayan bazı ayaklanma olayları oldu. Bu
olaylardan dolayı, seçilen milletvekillerinin tümünün gelmesi beklenilmeden,
Millet Meclisi'nin açılma hazırlıkları yapıldı.
22 Nisan 1920'de yapılan çağrı ile Millet Meclisi, 23 Nisan
1920 günü toplandı. O gün, Hacı Bayram Camii'nde kılınan Cuma Namazından sonra
topluca Meclis binasına gelindi. Türkiye tarihinde ilk kez padişah olmaksızın,
23 Nisan 1920, saat 14'de merasimle ve dualarla Meclis açıldı. Başkanlığa ilk
olarak en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey getirildi. İlk Meclis,
İstanbul'dan gelen 90'ın üzerindeki mebusa ilave olarak, 125 devlet memuru, 53
asker, 53 din adamı ve çeşitli sayıda tüccar, çiftçi ve hukukçudan oluşan
kadrosuyla çalışmalarına başladı. Mustafa Kemal, 24 Nisan 1920'de Meclis
Başkanı seçildikten sonra, meclise teşekkürlerini ifade ederek ilk meclis
konuşmasını yaptı.
23 Nisan 1920'de kurulan yeni Meclis, 1 numaralı kararı ile
kendi kuruluşunu düzenlemiştir. Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi kararlarına
uygun olarak milli iradeye dayanan bir meclisin seçimi yapılmıştır. Kapatılan
İstanbul Meclis-i Mebusan'ın bir kısım üyeleri, yeni kurulan Meclis'e katılma
yetkisini 1 numaralı karar ile kazandılar.
Meclisin açılışını izleyen gün, Mustafa Kemal'in teklifi ile
aşağıdaki esaslar kabul edildi.
1) Mecliste beliren milli iradenin vatanın geleceğine
doğrudan doğruya el koymasını kabul etmek temel ilkedir. Türkiye Büyük Millet
Meclisi'nin üstünde bir güç yoktur.
2) Türkiye Büyük Millet Meclisi, yasama ve yürütme
yetkilerini kendinde toplamıştır.
3) Hükümet kurmak gereklidir. Meclisten seçilecek ve vekil
olarak görevlendirilecek bir kurul hükümet işlerine bakar. Meclis başkanı bu
kurulun da başkanıdır.
4) Geçici bir hükümet başkanı veya padişah vekili tayin
edilmesi uygun değildir. Padişah ve halife, baskı ve zordan kurtulduğu zaman,
Meclis'in düzenleyeceği kanuni esaslara uygun olan durumunu alır.
23 Nisan 1920'de kurulan Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme,
zaman zaman da yargı yetkisini elinde topluyordu. Milletin tek temsilcisi
sıfatıyla da kuvvetler birliği sistemini benimsedi. Dönemin şartları gereği bir
Meclis Hükümeti sistemi kuruldu. Meclis Başkanı aynı zamanda Hükümet Başkanı
idi. Devlet Başkanlığı diye bir makam yoktu. Hükümeti teşkil eden üyeler vekil
diye adlandırılıyordu. Meclis olağanüstü yetkilerle donatılmış olduğundan,
kuvvet ve yetki birliğini de bu niteliği ile temsil ediyordu.
Kaynak-Atatürk Araştırma Merkezi
