Artuklular, Oğuzların komutanlarından olan Artuk Bey'in oğullarınca kuruldu. 1102'de Anadolu'nun güneydoğusundaki Hasankeyf, Mardin ve Harput yöresinde üç ayrı beylik halinde varlığını sürdürdü. Eyyubiler tarafından ortadan kaldırıldı. Hasankeyf Artukluları (1102-1400)
Artuk Beyin oğlu Sökmen Bey tarafından kendisine tahsis edilen Hasankeyf’de kuruldu. Mardin, Diyarbakır, Harput ve Halep yörelerini içine alıyordu. Zamanla Mardin’i kardeşi Necmeddin’e devretti.Mardin Artukluları (1108-1409).
Mardin Artuklularının kurucusu Artuk Bey'in oğlu Necmeddin İlgazi’dir. İlgazi, Hasankeyf Artuklularının kurucusu olan kardeşi Sökmen'in oğlundan Mardin'i aldı ve 1108’de bağımsızlığını ilan etti.Hasankeyf Artukluları sınırları içinde olan Mardin ve çevresi böylece ayrı bir beylik haline geldi. Neçmeddin İlgazi 1118'de, sonradan beyliğin başkenti olan Diyarbakır'ı topraklarına kattı. Ertesi yıl Halep yakınlarında Haçlıları yendi. Daha sonra Harezmşahların ve Anadolu Selçuklularının egemenliğini tanıyan beylik, 200 yıl daha varlığını sürdürdü. Mardin Artukluları 1409'da Karakoyunlular tarafından yıkıldı.
Harput Artukuluları (1185-1234).
Harput Artukluları, Harput ve çevresinde kuruldu. Yaklaşık 50 yıl varlığını sürdüren bu beylik, 1234'te Anadolu Selçukluları tarafından ortadan kaldırıldı.
Artuklular özellikle Mardin, Diyarbakır, Silvan ve Hasankeyf'te mimari açıdan önemli camiler, medreseler ve köprüler yaptırmışlardır.
Kaynak- Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi.
