Erzurum kongresi 23 Temmuz 1919 tarihinde aşağıdaki delegasyon ile ilk toplantısını yaptı:
1-Erzurum/Merkez Kazası: Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK)
2-Erzurum/Merkez Kazası: Hüseyin Rauf (ORBAY)
3-Erzurum/Merkez Kazası Mehmed Raif (DİNÇ)
4-Bayazıt Sancağı/Merkez: Hüseyin Avni (ULAŞ)
5-Bayburt Kazası: Abdullahağazade Zahid Bey (PEKİNDAĞ)
6-Bayburt Kazası: Alemdarzade Mehmet Tevfik (ÇORUH)
7-Diyadin Kazası: İsmail Hakkı (NALBANDOĞLU)
8-Diyadin Kazası: Mustafa (SABUNCUOĞLU)
9-Eleşkirt Kazası: Maksud (KAHRAMAN)
10-Hasankale Kazası : Mehmet Cevat DURSUNOĞLU
11-Hasankale Kazası: Battal EYİGÜN
12-Hınıs Kazası: Alaeddin Bey/Paşazade Mehmed Celaleddin Bey
13-İspir Kazası: Cemal AKSU
14-Karakilise (Karaköse-Ağrı)- Süleyman Necati GÜNERİ
15-Kiğı Kazası: Mirüveyszade Kahraman Sabri YAZICI
16-Kiğı Kazası: Yazıcızade Mehmed Sa’id Bey
17-Narman Kazası: Sait Bey (ÖZLÜTÜRK)
18-Tercan Kazası: Namıkefendizade Ahmed Mümtaz ERVERDİ
19-Tortum Kazası: Kâzım YURDALAN
20-Trabzon/ Merkez Kazası: Abanoszade Hüseyin Avni Bey
21-Trabzon/Merkez Kazası: Hacısalihoğlu Servet Siret (SALİHOĞLU)
22-Akçaaabat (Polathane) Kazası: Serdarizade Hasan Remzi (SERDAROĞLU)
23-Giresun Kazası: Kitapçızade İbrahim Hamdi (Muhsin ELGEN)
24-Giresun Kazası: Duydukzade Dr.Ali Naci DUYDUK
25-Gümüşhane Merkez Kazası: Kadirbeyoğlu Zeki Bey (KADİRBEYOĞLU)
26-Kelkit Kazası: Müderris ve Müftü Hafız Osman Nuri Efendi (NASUHBEYOĞLU)
27-Maçka Kazası: Eyyübizade Mehmet İzzet Bey
28-Of Kazası: Müfti-Müderris Hafız Yunus Sıdkı (BULUT)
29-Ordu Kazası: Avukat Hasan Hilmi (KORAL)
30-Rize Merkez Kazası: Gençağaoğlu Abaza Hafız İsmail Hakkı (GENÇ)
31-Rize Merkez Kazası: Mehmed Necati MEMİŞOĞLU
32-Sürmene Kazası Eyyübizade Ömer Fevzi EYÜBOĞLU
33-Sürmene Kazası: Kulaçzade Ahmed (KULAÇ)
34-Şiran Kazası: Müftü Hasan Fahri (POLAT)
35-Tirebolu Kazası: Yusuf Ziya (ŞİŞMAN)
36-Vakfıkebir Kazası: Hafız Abdullah Hasib (ATAMAN)
37-Rize Pazar: Ahmed Bey
38-Sivas/Merkez Kazası: Mehmed Fazlullah Efendi
39-Sivas/Merkez Kazası: Yusuf Ziya (BAŞARA)
40-Alucra Kazası: Payaszade Hacı Hüseyin Hüsnü Bey (ÖZDEMİR)
41-Amasya Merkez Kazası: İbrahim Süreyya (YİĞİT) Bey
42-Divriği Kazası: Müftü Hayrullah Efendi
43-Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar) Kazası: Dr.Mahmud Cemil (ŞENCAN)
44-Koyulhisar Kazası: Çadırcızade Ali Bey
45-Mesudiye Kazası: Serdarzade Mehmed Mustafa Efendi.
46-Niksar Kazası: Mehmed Şeref Efendi.
47-Reşadiye Kazası: Mehmed Sırrı (KAYMAZ)
48-Suşehri Kazası: Çeçenzade İsmail Hakkı Efendi
49-Tokat Kazası: Mehmed Rifat Bey (ARKUN)
50-Zara (Koçgiri) Kazası: Emekli Yüzbaşı Receb Efendi.
51-Erzincan/Merkez Kazası: Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi
52-Erzincan/Merkez Kazası Müfti Hafız Osman Fevzi Topçu
53-Kuruçay Kazası: Müfti Mehmed Şevki Efendi (YURTBAŞI)
54-Pülümür (Kuzucan) Kazası: Emekli Komiser Abbas Necati Efendi
55-Refahiye Kazası: Taha Kemâleddin Efendi
56-Refahiye Kazası: Tal’at Bey
57-Bitlis/Merkez Kazası: İsmail Efendi
58-Bitlis/Merkez Kazası: Emekli Binbaşı Süleyman (HATUNOĞLU)
59-Siirt/Merkez Kazası: Müderris Hafız Mehmed Cemil (AYDIN)
60-Siirt/Merkez Kazası: Hafız Mehmet Hilmi (ÇORAPSIZ)
61-Vilayet adına: Sa’idefendizade Cazim (ABUŞOĞLU)
62-Vilayet adına: Hocazade Osman Tevfik Bey (ALYANAK)
Kongreyi en yaşlı üye olarak Erzurum delegelerinden Hoca Raif Efendi açarak; yoklamanın ardından başkanlık divanı seçimini gerçekleştirdi. Yapılan oylamada Mustafa Kemal Paşa kongre başkanlığına seçildi.
Erzurum kongresinin ilk günü genel durum hakkında bilgi veren kongre başkanı Mustafa Kemal;
“Tarihin bir milletin varlığını ve hakkını hiçbir zaman inkar edemeyeceğini, Vatanımız ve Milletimiz aleyhinde verilen hükümlerin muhakkak iflas etmeye mahkum olduğunu. Vatan ve Milletin kaderini kurtarma ve koruma hususunda son sözü söyleyecek ve bunun hükmünü yerine getirecek gücün yine Millet olduğunu. Vatan sathında bütün vatanseverlerin ve yiğitlerin bedenini bu milli heyecanın sarmış olduğunu.” belirterek. “Mukadderata hakim milli iradenin ancak Anadolu’dan doğacağını ve milli iradeyi temsil edecek bir milli şura ile yönetim gücünü milli iradeden alacak bir hükümetin teşkilini” ilk hedef olarak tespit etti!
7 Ağustos 1919 tarihine kadar devam eden Erzurum Kongresinde çok sert tartışmalar yaşandı. Kongrenin kapanışı vesilesiyle yaptığı konuşmada ise Mustafa Kemal;
“Kongrede önemli kararlar alındığını ve cihana milletimizin mevcudiyeti ve birliğinin gösterildiğini, tarihin Erzurum kongresini ender ve büyük bir eser olarak kaydedeceğini.” söyledi.
Esasta Ermenilere bırakılacağı söylenen Doğu Anadolu’nun kaderini görüşmek için toplanan Erzurum Kongresi, memleketin bütününü ilgilendiren meseleler hakkında karar alarak milli mücadelenin programını hazırlamıştı.
Programın temel fikri “ KAYITSIZ ŞARTSIZ İSTİKLAL, KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLİ HAKİMİYET” idi.
Kongrede vatan sınırları belirtilerek, vatanın bir bütün olduğu ve parçalanamayacağı ilan ediliyor, emperyalistlere de Türklüğün ata yurdunun işgal edilemeyeceği anlatılmak isteniyordu.
Erzurum Kongresi Temsil Heyetinin ise gerektiğinde bir hükümet olarak vazife göreceği açıklanıyor ve “Milli Devletin” yürütme organı olduğu İstanbul’a karşı ilan ediliyordu.
Erzurum Kongresi “KURTULUŞ SAVAŞIMIZIN” başlangıcı idi; Erzurum Kongresi sonucunda bugün dahi hassasiyetle izlemek zorunda olduğumuz aşağıdaki kararlar ilan edildi.
1.Milli hudutlar içindeki vatan bir bütündür. Ayrılık kabul etmez.
2.Yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı hükümetinin dağılışı halinde millet hep birlikte savuma yapacak ve direnecektir.
3.Vatanın istiklalini korumaya merkezi hükümet muktedir olmadığı takdirde, maksadı temin için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet heyeti milli kongre tarafından seçilecektir. Kongre toplantı halinde değilse, bu görevi heyeti temsiliye yapacaktır.
4.”Kuva-yi Milliye’yi” amil ve “İradeyi Milliye’yi” hakim kılmak esastır.
5.Hıristiyan ahaliye siyasi hakimiyet ve toplum dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez.
6.Manda ve himaye kabul olunamaz.
7.Mebuslar meclisinin derhal toplanmasına ve hükümet işlerinin milletin murakabesine konulmasının teminine çalışılacaktır.
“NEMUTLU TÜRKÜM DİYENE”
