Fransa,Osmanlıların Kuzey Afrika topraklarını ele geçirmek istiyordu.Bununla İngiltere’nin Hindistan’daki sömürgeleri ile olan bağlantısını kesmek ve kendi alanını Hindistan yönünde genişletmek istiyordu.Bu amaçla Mısır’ı işgal etti. Uzun zamandan beri devam eden Osmanlı-Fransız dostluğu böylece bozulmuş oldu.Ancak Fransa’nın Akdeniz’de güçlenmesini istemeyen İngiltere ve Rusya Osmanlılara yardım etti ve imzalanan el-Ariş Antlaşması ile Fransa Mısır’dan çıkmak zorunda kaldı.
Osmanlı Devleti içte ve dıştaki karışıklıklarla uğraşırken Fransa,Rusya ile anlaşarak Osmanlı topraklarını paylaşma planları yaptı.Bunu üzerine Osmanlılar İngiltere’ye yakınlaştılar ve Çanakkale (Kale-1 Sultani) Antlaşmasını imzalayarak İngiltere’ye önemli ayrıcalıklar verdi ve Boğazları diğer gemilere kapattı.Bunu üzerine Rusya,hem Osmanlıya savaş ilan etti hem de Sırpları kışkırtarak isyan etmelerini sağladı.Savaş sonunda Rusya ile imzalanan Bükreş Antlaşması (1812) ile: Sırplara bazı ayrıcalıklar tanındı.
Milliyetçi Hareketlerin Getirdiği Dertler:
Osmanlı Devletinden başka topraklar almak isteyen Rusya ve Avusturya’nın hazırladığı plandır.Buna göre; Eflak ve Boğdan’da Dakya isimli bir devlet kurulacak,Bosna,Hersek ve Sırbistan Avusturya’ya verilecek ve Bizans İmparatorluğu yeniden kurulacaktı.
İki cephede birden savaşan Osmanlı Devleti yenildi ve Avusturya ile Ziştovi, Rusya ile Yaş Antlaşmalarını imzaladı.Bu antlaşma ile Rusya Karadeniz hakimiyetini ele geçirmiş oldu.
Osmanlı Devletinde yaşayan azınlıklar arasında ilk ayaklanmayı Sırplar çıkarmışsa da sistemli ve planlı ilk büyük ayaklanma Rumlar tarafından çıkarılmıştır.Bu ayaklanmaların çıkışında:
a-Fransız İhtilalinin yaydığı milliyetçilik akımının etkisi
b-Osmanlı yöneticilerinin halka iyi davranmaması,
c-Bu bölgelerin uzun yıllardır savaş alanı olması,
d-Rusların kışkırtmaları önemli rol oynamıştır.
Ayrıca Rumlar,Megali İdea (Büyük İdeal) adı verilen amaçlarını gerçekleştirmek için ayaklanma çıkarmışlardır. (Megali İdea:İstanbul,İzmir ,Atina üçgeni içinde başkentinin İstanbul olacağı Bizans İmparatorluğunu yeniden canlandırma hayali)
İngiltere,Fransa ve Rusya;Rum isyanına büyük destek verdiler.Navarin’de bulunan Osmanlı Donanmasını yaktılar. Osmanlılar donanmaları için tazminat isteyince Rusya Osmanlılara savaş açtı. Kaybeden Osmanlılar Edirne Antlaşmasını(1828) imzalamak zorunda kaldılar. Bu antlaşma ile (Önemi)Yunanistan bağımsızlığını kazanırken,Sırbistan da yarı bağımsız hale geldi.
Mısır Mesele ve İsyanı:
Yunan isyanını bastıramayan Osmanlılar,Mısır’daki valileri Mehmet Ali Paşa’dan yardım istediler.Vali de Mora ve Girit valiliklerini vermeleri koşulu ile isyanın bastırılmasına yardımcı oldu. Ancak Yunanistan bağımsızlığını kazanınca Mora’nın elden çıkması,Mehmet Ali Paşa’nın Suriye valiliğini istemesine neden oldu.
Padişah II.Mahmut, güçlenir endişesi ile Mehmet Ali Paşa’nın isteklerini reddedince, Paşa isyan eti. Suriye ve Adana’yı ele geçirerek Osmanlı kuvvetlerini yendi. İsyanı bastıramayan II.Mahmut, Ruslardan yardım istedi. Rus donanmasının Boğazlardan geçerek İstanbul’a gelmesi, İngiltere ve Fransa’yı endişelendirince, bu iki ülkenin arabuluculuğu ile Osmanlılar ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması (1833) imzalandı. Bu antlaşma ile Mehmet Ali Paşanın istekleri kabul edilmiş oldu. Ancak durumdan memnun olmayan Osmanlılar, Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşmasını(1833) imzaladılar. Bu antlaşma ile Ruslar, Osmanlı Boğazlarından diğer devletlere göre ayrıcalık elde ediyorlardı.
1839’da Mehmet Ali Paşa’nın bağımsızlığını ilan edip ayaklanması üzerine Nizip’te yapılan Savaşı Osmanlılar kaybetti. Rusya’nın bu durumdan faydalanarak daha da güçleneceğine inanan İngiltere, tüm Avrupa devletlerini toplantıya çağırdı.(Bu toplantıya Mehmet Ali Paşa’yı destekleyen Fransa katılmadı)ve imzalanan Londra Antlaşması (1840) ile Suriye. Adana ve Girit Osmanlılara bırakılırken, Mısır da Osmanlıya bağlı, ancak valiliği babadan oğula geçecek şekilde Mehmet Ali Paşa’ya bırakıldı. Bir iç sorun olan Mehmet Ali Paşa’nın isyanı, Avrupalı devletlerin katılması ile uluslar arası sorun haline gelmişti.
Boğazlar Meselesi:
Hünkar İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkan Boğazlar sorunun çözümlemek ve Rusya’nın Boğazlardaki ayrıcalığını görüşmek üzere 1841’de Londra’da bir daha bir araya gelen Avrupalı devletler imzaladıkları 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Rusya’nın üstünlüğüne son verdiler.Boğazları tüm devletlerin ticaret gemilerine açtılar.
Kaynak- Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi.
